विवेचन सारांश

દૈવીય વિભૂતિની ઓળખ કણ-કણમાં પ્રભુનો વાસ

10.26 writeup

10.27 writeup

आयुधानमाहं वज्रं - અસ્ત્ર તથા શસ્ત્ર આ બે આયુધ છે, અસ્ત્રનો પ્રયોગ દૂરથી પ્રહાર કરવા માટે છે અને શસ્ત્ર નજીકથી વાર કરવા માટે, ભાલા, બાણ અસ્ત્ર છે અને તલવાર ગદા શસ્ત્ર છે, જે હાથમાં લઈ લડવામાં આવે છે.
શ્રીભગવાન કહે છે કે આયુધોમાં તે વજ્ર છે, વજ્રની બે વિશેષતાઓ છે, એ મહર્ષિ દધીચિની અસ્થિઓથી બનેલું છે અને તેને દેવરાજ ઇન્દ્રે ધારણ કરેલું છે, મહર્ષિ દધીચિએ લોક કલ્યાણ માટે પોતાનું જીવિત શરીર દાન કર્યું અને તેમની મહાન કાયાથી આ મહાન વજ્રનું નિર્માણ થયું જેનાથી વૃતાસુરનો વધ થયો.
धेनुनामस्मि कामधुक - ગાયમાં શ્રીભગવાન કામધેનુમાં પ્રગટ છે, કામધેનુ ગાય બધી કામનાઓને પૂર્ણ કરે છે, કામધેનુની પુત્રી નંદીનીનું વર્ણન વિશ્વામિત્ર મુનિએ જે પૂર્વ જન્મમાં રાજા કૌશિક નામથી હતા તેમાં છે, આપણા વાઙગ્મયમાં આ કથા એક અદ્ભુત પ્રકરણ છે.
ખૂબ જ ધર્મશીલ ક્ષત્રિય રાજા કૌશિક યુદ્ધમાં વિજયી થઈ પોતાના રાજ્યની તરફ આગળ વધી રહ્યા હતા, રસ્તામાં વશિષ્ઠ મુનિનો આશ્રમ આવ્યો, મુનિને મહારાજે  પ્રણામ કર્યા. રાજા તેમના આશ્રમમાં પધાર્યા, મુનિ શ્રેષ્ઠ તેમને ત્યાં વિશ્રામ કરવાનો આગ્રહ કરે છે, રાજા આ પ્રસ્તાવને માનવામાં સંકોચ કરે છે, કારણ કે તેમની સાથે લાખોની સંખ્યામાં સૈનિક હતા અને તે બધા યુદ્ધ પછી થાકેલા હતા. કેવી રીતે આશ્રમમાં તે બધાનું ભોજન અને વિશ્રામનો પ્રબંધ થઈ શકશે આ વિષય પર વિચાર કરી રહ્યા હતા, વશિષ્ઠ મુનિએ તેમને આશ્વસ્ત કરતા કહ્યું કે તે બધા સૈનિકોનું ભોજન અને વિશ્રામનું આયોજન કરી દેશે. રાજાને વિશ્વાસ નહોતો થઈ રહ્યો, ત્યારે હસતાં બ્રહ્મ ઋષિના પ્રતાપનો આભાસ કરાવ્યો. તેમની એક દ્રષ્ટિ પડતા જ નંદીનીએ તરત જ તે બધા સૈનિકો માટે અતિ ઉત્તમ સ્વાદિષ્ટ ભોજન તથા વિશ્રામનો પ્રબંધ કરાવી દીધો, આ બધું જોઈ રાજા કૌશિક અચંબિત થઈ ગયા! પોતાના ક્ષત્રિયત્વ પર તેમને ગર્વ હતો, પરંતુ વશિષ્ઠ ઋષિના પ્રતાપનું જ્યારે તેમને ભાન થયું તો તેમના મનમાં વાસના જાગૃત થઈ. હવે તે મુનિ શ્રેષ્ઠ પાસે આ ઈચ્છાપૂર્તિ ગાય પોતાના માટે ઈચ્છવા લાગ્યા, વશિષ્ઠ મુનિ રાજાને ચેતવે છે કે હવે લોભ ન કરે તેમની દયનીય અવસ્થા જોઈ મુનિએ તેમના પર કૃપા કરી અને તેના પ્રતિફળ રાજાનો લોભ અને વાસના નિંદનીય હતાં. રાજા પોતાના અહંકારને લીધે પોતાના ધર્મથી વિમુખ થઈ ગયા અને ઋષિ પર પોતાના બળનું પ્રદર્શન કરતાં ગાય પર પોતાનો અધિકાર કરવા લાગ્યા, બ્રાહ્મણ રાજાના આ વ્યવહારથી ક્રોધિત થઈ ગયા અને તેમને સચેત કરતા કહે છે કે બ્રાહ્મણના ધન પર કોઈ રાજાનો અધિકાર નથી હોતો, તે રાજનને આશ્રમથી તરત નીકળી જવાનો આદેશ આપે છે, રાજા કૌશિક ઋષિમુનિના તેજથી અજાણ હતો, મુનિ શ્રેષ્ઠની ચેતવણીની અવજ્ઞા કરી અને તે નંદીનીને બળપૂર્વક આશ્રમથી લઈ જવા લાગ્યા. જેવા તેમના સૈનિક ગાયની તરફ આગળ વધ્યા કે મુનિના એક સંકેતથી નંદીનીએ નાકથી જોરથી હોંકારો કર્યો અને તેના પગ હલાવ્યા અને એટલી બધી સેના પ્રગટ થઈ ગઈ અને રાજા કૌશિકની સમસ્ત સેનાનો વિધ્વંશ થઈ ગયો. રાજા પોતાનો પરાજય સહન ન કરી શકયા. એક ઋષિ દ્વારા હાર થવાથી હવે તે પોતાના ક્ષત્રિયત્વનો ત્યાગ કરી બ્રાહ્મણત્વને પ્રાપ્ત કરવા માટે ઘોર તપસ્યા કરવા લાગ્યા. હજારો વર્ષની તપસ્યાના ફળ સ્વરૂપ બ્રહ્માજી પાસે બ્રાહ્મણત્વની માંગ કરે છે, જેથી તે વશિષ્ઠ મુનિ જેટલો તેજસ્વી ઋષિ બની શકે, બ્રહ્માજી તેને સમજાવે છે કે આ તપસ્યાના ફળ સ્વરૂપ તેણે બ્રાહ્મણત્વને પ્રાપ્ત કરી લીધું છે, પરંતુ બ્રાહ્મણથી ઋષિ, ઋષિથી મહર્ષિ, મહર્ષિથી બ્રહ્મઋષિની યાત્રા બાકી છે અને ત્યાં સુધી પહોંચવા માટે યથા માત્રામાં પુણ્ય સંચિત કરવું પડશે, રાજા ફરીથી તપસ્યામાં લીન થઈ જાય છે અને વધુ ઘોર તપસ્યા કરી તે ઉપરાંત પોતાના એક જન્મમાં જ વિશ્વામિત્ર ઋષિના નામથી બ્રહ્મર્ષિ થયા, આપણી કલ્પનામાં માત્ર બે જ બ્રહ્મર્ષિઓનું વર્ણન છે, વશિષ્ઠ મુનિ અને વિશ્વામિત્ર મુનિ.

 શેષનાગના અવતાર લક્ષ્મણજી, બલરામજી થયા છે અને તેમની તથા વરુણદેવની કથાથી બધા સાધક પરિચિત છે.
અહીં વધુ જાણવા યોગ્ય પિતૃઓના આરધ્યા અર્યમાની કથા છે. પિતૃલોકના ચાર મુખ્ય દેવતા છે. કાવ્યવાડનલ, અનલ, સોમ અને અર્યમા. જ્યારે આપણે આપણા પિતૃઓ માટે તર્પણ કરીએ છીએ, પિંડ આપીએ છીએ અથવા શ્રાદ્ધ કરીએ છીએ તો આપણે બ્રાહ્મણો, કાગડા કે ગાયને ભોજન અર્પણ કરીએ છીએ, તેનાથી નિમિત્ત જે આપણા પિતૃઓ સુધી તે ભોજન કેવી રીતે પહોંચાડે છે, એની જિજ્ઞાસા આપણા મનમાં રહે છે, અર્યમા દેવતાને શ્રીભગવાને એ કાર્યનો ભાર સોંપેલો છે, આપણા પિતૃઓ જે કોઈપણ યોનિમાં હોય આપણા દ્વારા અર્પિત દાન તેમના સુધી પહોંચાડવાનું વિશિષ્ટ કાર્ય અર્યમા દેવતા કરે છે. તે પશુ યોનિમાં છે, તો માંસના રૂપમાં તેમના સુધી પહોંચે છે, દેવતા યોનિમાં હશે તો હવિષ્યના રૂપમાં અને મનુષ્ય યોનિમાં ભોજનના રૂપમાં તેમના સુધી પહોંચશે, ચંદ્રમાના ઉર્ધ્વ ભાગમાં પિતૃલોક સ્થિત છે, મનુષ્ય લોકના 30 દિવસની તુલનામાં પિતૃઓને એક દિવસ હોય છે, અને આપણા છ માસ દેવતાઓનો એક દિવસ હોય છે.

 પ્રહલાદ દૈત્ય વંશમાં જન્મ લઈને પણ દેવભક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે, તે શ્રીભગવાનની વિભૂતિ છે. જ્યોતિષ જ્યારે કાળ, નક્ષત્રની ગણના કરે છે ત્યારે ક્ષણ,વાર આદિ વગેરેનું અવલોકન કરે છે, આ બધામાં સમય શ્રીભગવાન સ્વયં છે, મૃગ શબ્દનો તાત્પર્ય માત્ર હરણ નથી, પરંતુ ચાર પગવાળા બધા પ્રાણીઓને મૃગ કહેવામાં આવે છે, મૃગના ઇન્દ્ર સિંહ છે, અને પક્ષીઓમાં ગરુડ, ગરુડની સૌથી સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિ હોય છે, તે સૌથી ઊંચું ઉડી શકે છે અને પક્ષીઓમાં સૌથી શક્તિશાળી છે.

 પવતામસ્મિ - જ્યારે આપણે કોઈ પાત્રને પાણીથી ધોઈએ છીએ તો માત્ર તેમાંથી એંઠાપણું નીકળે છે, પણ પાત્ર વાયુથી સુકાય ત્યારે જ પવિત્ર થાય છે, ભીના વાસણનો ઉપયોગ નિષેધ છે, જ્યાં સુધી તે વાયુથી કે કપડાંથી લૂછીને સુકાવવામાં ન આવે, જળ અથવા માટીથી શુદ્ધ થાય છે, વાયુથી પવિત્રતા આવે છે, તેમાં કેટલા વિધાન ઉલ્લેખિત છે, સોનાના પાત્રને જળથી ધોવાની આવશ્યકતા નથી, માત્ર વાયુ દ્વારા સૂકવવા માત્રથી તે પવિત્ર થઈ જાય છે, રજતનું પાત્ર જળથી ધોવાય અને વાયુથી સુકાઈ જવાથી તે પવિત્ર થઈ જાય છે. અન્ય ધાતુઓના પાત્ર માટી, રાખ કે સાબુથી માંજીએ અને ધોઇ નાખી અને સુકવવા દઈએ તે પછી ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે.
રામ: શસ્ત્રભૃતામહમ - શસ્ત્ર ધારણમાં શ્રીભગવાન રામ છે, માત્ર શ્રીરામની પાસે જ એવું શસ્ત્ર છે જે વાર કર્યા પછી પાછું આવે છે.
ગંગાજીના ઉદ્ગમ સ્થળથી બંગાળની ખાડી સુધી ગંગાજીની લંબાઈ 2525 કિલોમીટર છે, ગંગોત્રીથી ઋષિકેશ સુધી ગંગાજી પહાડ પર છે અને તેમાં 14 સ્થાનો પર તે પ્રગટ થઈ જેને 14 પ્રયાગ કહેવાય છે, વિષ્ણુપ્રયાગ, નંદપ્રયાગ, કર્ણપ્રયાગ, રુદ્રપ્રયાગ, દેવપ્રયાગ, સોમપ્રયાગ વગેરે આ બધા પ્રયોગોમાં સ્નાન કરવાનું વિશેષ પુણ્ય છે, ગંગાજી જ્યારે મેદાનમાંથી નીકળી તો ત્રણ તીર્થ બન્યા હરિદ્વાર, પ્રયાગ અને ગંગા સાગર આ ત્રણ સ્થળ પર ગંગા સ્નાનનું વિશેષ મહત્ત્વ છે.
14મી જાન્યુઆરી 2025 માં પ્રયાગરાજમાં મહાકુંભ પ્રારંભ થશે આ વિશ્વમાં સૌથી વિશાળ જનએકત્રિકરણ દિવસ છે, પરમ પૂજ્ય સ્વામી ગોવિંદદેવગિરિજી મહારાજે આજે પ્રાતઃ ઇન્ડિયા ટીવી પર સાક્ષાત્કારમાં એક વિશેષ પ્રસંગનું વિવરણ આપ્યું. કેટલાક વર્ષ પૂર્વ માનનીય મદનમોહન માલવીઆજીને એક અમેરિકન પત્રકારે કુંભમાં એકત્રિત જન માનસના વિશાળ સમૂહ જોઈ પોતાનું આશ્ચર્ય વ્યક્ત કરી અને તે પ્રબંધમાં પ્રશ્ન પૂછ્યો. તે પત્રકાર એ જાણવા માટે ઉત્સુક હતો કે આટલી અપાર સંખ્યામાં જનમાણસને એકત્રિત કરવા માટે કેવા પ્રકારનો પ્રચાર કરવામાં આવે છે! તેના ઉત્તરમાં મદન મોહનજીએ તેને તે દિવસના પંચાંગનો એક કાગળ એમના ખિસ્સામાંથી કાઢી બતાવ્યો. તે તિથિ સમક્ષ લિખિત મૌની અમાસની તરફ સંકેત કરી તેમણે કહ્યું કે માત્ર આ દિવસનું મહત્વ વાંચીને આટલી વિશાળ મેદની આ પુણ્યફળને પ્રાપ્ત કરવા અહીં એકત્રિત થઈ જાય છે. અહીં પરંપરા નવીન નથી પરંતુ હજારો વર્ષોથી પેઢી દર પેઢી ચાલી આવતી અમારી સંસ્કૃતિ છે. હરિદ્વાર પ્રયાગ અને ગંગા સાગરમાં ગંગા સ્નાનનું વિશેષ પુણ્ય છે.

મૌલિકતાને જાણવા માટે બુદ્ધિને સૂક્ષ્મ કરી તેમાં છુપાયેલા ગુઢ રહસ્યને ઓળખવા પડશે, સૃષ્ટિના આદિ, મધ્ય તથા અંત કેવી રીતે થઈ શકે છે, જ્યારે શ્રીભગવાને સ્વયં કહ્યું છે,

      नान्तो न चादिर्न च संप्रतिष्ठा।15.3।।

જે સૃષ્ટિનો ન અંત છે, ન આદિ છે, તો મધ્ય કેવી રીતે થઈ શકે છે?
સંતોના કહેવા અનુસર પહેલો ભાવ તેમાં સૃષ્ટિના આકારનો છે.
એક પ્રસંગ હરિયાણાના ગામમાં જાટ લોકોનો છે, તેમનામાં વિવાદ છેડાઈ ગયો કે પૃથ્વીનો મધ્ય ક્યાં છે, એક પ્રધાન જાટ એમણે કહ્યું જે પૃથ્વીનો મધ્ય સ્પષ્ટ કરશે મારી શેરડી તેની! એક જાટે આ સાંભળી અને પોતાની લાકડી માટીમાં ખોસી લીધી અને કહ્યું આ જ છે પૃથ્વીનો મધ્ય. તેની પુષ્ટિ માટે પાઠશાળાના માસ્તરજીને બોલાવવામાં આવ્યા. ગામના સૌથી ભણેલા ગણેલા તો અધ્યાપકને જ સમજવામાં આવે છે! માસ્તરજી ને જયા રે પૂછવામાં આવ્યું કે કેવી રીતે જાણી શકાય કે આ જ પૃથ્વીનો મધ્ય છે તો માસ્તરજીએ થોડો વિચાર કર્યો અને કહ્યું કે પૃથ્વી ગોળ છે, એટલે પૃથ્વીનો મધ્ય તો માનવો જ પડે, જ્યાં પણ લાકડી ખોસીએ અને માની લઈએ કે આ મધ્ય છે તો તે જ મધ્ય બની જાય છે.
વિજ્ઞાન અને અધ્યાત્મનો સૃષ્ટિની વિસ્તૃતતા માટે એક જ મત છે. માનીએ કે સૃષ્ટિ અનંત છે, સૃષ્ટિના વિષયમાં વેદ પણ નેતી-નેતી કહે છે જેનો કોઈ અંત નથી. 93 અરબ પ્રકાશ વર્ષ સુધીની શોધ વૈજ્ઞાનિકોએ કરી લીધી છે, આપણે માની લઈએ કે 46 અરબ એક અને એક શેષ 46 બીજી અને એક વધુ આ પ્રકારે વ્યાસમાં 93 અરબને જાણી લીધું તો પૃથ્વી બ્રહ્માંડના મધ્યમાં સ્થિત છે.
બીજો ભાવ છે સૃષ્ટિને બનાવવી અને બગાડવી તેમાં ‘કાળનો ભાવ’ આપણા ગ્રંથમાં આદિશક્તિ દુર્ગાનું વર્ણન આવે છે, આદિશક્તિ એટલે સર્વ પ્રથમ શક્તિ એટલે કાળ સંબંધિત, આપણી કલ્પનામાં આ અવતાર ત્રેતા યુગમાં આવ્યો.
ત્રીજો ભાવ છે ઉત્પત્તિનો, સર્વપ્રથમ આ બ્રહ્માંડ ક્યારે બન્યું.
વિજ્ઞાનના દ્રષ્ટિકોણથી સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ (big bang theory) બીગ બેંગ થિયરીથી થઈ, ભાગવતજીમાં જોઈએ તો કલ્પના અંતમાં પુનઃ રચના થઈ. મહાતત્ત્વ છે પંચતત્વ. પાંચ તત્વથી પંચ મહાભૂત વગેરે
શ્રીભગવાન અર્જુનને કહે છે કે બનવું અને બગડવું, આદિ મધ્ય અને અંત માત્ર સમજવાનો વિષય છે, લઘુરૂપમાં આદિ અને અંતની સ્પષ્ટતા રહે છે, વિસ્તૃત આકારમાં આ સંભવ જ નથી.
કોટી-કોટી બ્રહ્માંડ છે, કરોડો સૂર્ય પ્રતિદિન બને છે અને વિલુપ્ત થાય છે, દરેક ક્ષણ પ્રલય અને સૃજન નિરંતર ચાલતું રહે છે.
સામાન્ય રીતે આ તથ્યને સમજીયે તો એક કલમનો આદિ અને અંત તેની નિર્માણ, તિથિ અને શાહી સુકાઈ જાય એટલે તેની અંત્યેષ્ટિ માની શકાય, વ્યવહાર દ્રષ્ટિથી આપણને એ સમજાશે. ગૂઢતાથી સમજીએ તો પેનના ધાતુ તો સંસારમાં હંમેશા વિદ્યમાન હતા. ન કોઈ વસ્તુની ઉત્પત્તિ હોય કે ન સમાપ્તિ હોય, માત્ર તેનું રૂપ પરિવર્તન થતું રહે છે, પાર્થિવ શરીર બળી જવાથી નષ્ટ નથી થતું, તેનું પંચતત્વ સૃષ્ટિના પંચતત્વોમાં વિલીન થઈ જાય છે. પ્રાણીઓના જન્મ મરણનો પ્રભાવ પૃથ્વીના ભારને પરિવર્તિત નથી કરતા.
એક તેજસ્વી બાળક સમુદ્ર કિનારે ઉભો હતો અને એક પાત્રમાં સમગ્ર સમુદ્રને સમાવી દેવાનો ઉપાય વિચારી રહ્યો હતો! તેણે શાસ્ત્રોમાં એ વાંચ્યું હતું અને સ્વયંમ આ પ્રમાણ જોવા માંગતો હતો. એક સંત મહાત્મા ત્યાંથી જઈ રહ્યા હતા. બાળકની સહાયતા માટે તેની નજીક ગયા, તેની દુવિધાને સમજ્યા, અને તેને કહ્યું કે સમુદ્રને પાત્રમાં ભરી દઈએ પણ પછી પાત્રને ખાલી નહીં કરી શકાય, પાત્ર પાછું નહીં મળે. આ સાંભળી તે બાળક ખૂબ પ્રસન્ન થઈ ગયો અને સંતને વિનંતી કરી કે પાત્રની આવશ્યકતા નથી, માત્ર મારા મનમાં જે ગાંઠ પડી છે તે ખોલી આપો, સંતે પાત્રને તીવ્રતાથી ફેરવી દૂર ઉછાળી દીધું, પાત્ર સમુદ્રના તળિયે પહોંચી ગયું અને સમસ્ત સાગર તેમાં સમાહિત થઈ ગયો અને એવા દર્શન થયા. આ ભાવ ઈશ્વરને સમજવા માટે અનિવાર્ય છે, આપણે આપણી સીમિત બુદ્ધિથી ઈશ્વરને સમજવા માંગીએ તો શું આ સંભવ છે? બુદ્ધિનો વિલય સમુદ્રમાં કરવો પડે છે.
         जानत तुम्हहि तुम्हइ होइ जाई।
બુદ્ધિથી પરમાત્માને જાણી નથી શકાતા અને એકવાર પરમાત્માને જાણી લઈએ તો પાત્ર સ્વયંમ વિલુપ્ત થઈ જાય છે, પાત્ર સમુદ્રમાં જ્યાં સુધી ડૂબે નહીં તેને પોતાની અંદર સમાહિત નથી કરી શકાતું, આપણે સામાન્ય બુદ્ધિથી કામ કરીએ છીએ, અનંતને સમજવાની ચેષ્ટા નથી કરતા, જન્મ મરણના વ્યૂહમાં જકડાઈ રહીએ છીએ, આપણે આકાશગંગાઓની ચર્ચા કરીએ છીએ, પણ અનંત આકાશગંગાઓની કલ્પના પણ નથી કરી શકતા, અનંતને સમજવાની ક્ષમતા માનવ બુદ્ધિમાં નથી.
તત્ત્વજ્ઞાની મહાત્મા પોતાની બુદ્ધિને તેમાં વિલય કરી તેને તત્ત્વદ્રષ્ટિથી સમજી લે છે.
ભીષ્મ પિતામહ બાણશૈયા પર સુતા હતા અને શ્રીકૃષ્ણને પોતાના વિવાહ માટે આગ્રહ કરે છે, તેમના આ વ્યવહારથી બધા આશ્ચર્યચકિત થઈ ગયા, સંપૂર્ણ બ્રહ્મચર્ય જીવનનું નિર્વાહ કરી અંત સમય ભીષ્મપિતામહની આ અનોખી માંગ કોઈને સમજાતી નથી, કેશવ ત્યાં હસતાં ઉભા હતા, તે પિતામહને વિવાહનું રહસ્ય પ્રગટ કરવા માટે કહે છે, ત્યારે પિતામહ કહે છે કે પોતાની બુદ્ધિનો વિવાહ તમારી સાથે કરવા માંગુ છું, તમે મારી બુદ્ધિ હરી લો, જેથી હું તમને જાણી શકું. તમારું હજાર નામથી સ્મરણ કરું કે લાખ નામથી તમારી સ્તુતિ કરું પણ હું તમને નથી જાણી શક્યો, તમને જાણવા માટે સ્વયંમને ખોઈ દેવું જરૂરી છે.
जानत तुम्हहि तुम्हइ होइ जाई।
एको अहम् द्वितीयो नास्ति
એકત્ત્વ ત્યારે આવશે, જ્યારે હું વિલીન થઈ જઉ, બુદ્ધિના ખેલથી તત્વજ્ઞાન ક્યાં પ્રાપ્ત થઈ શકે છે? તે અસંભવ છે.
બુદ્ધિની વાટકીને ઈશ્વરમાં ફેંકી દો, જેમ ધાતુની વાટકીને સમુદ્રમાં ફેંકી હતી, પછી માત્ર ઈશ્વર વધશે બીજું કોઈ નહીં.
આપણે આપણી બુદ્ધિને ઈશ્વરમાં સ્થિત કરી શકીએ છીએ, ઈશ્વરને બુદ્ધિમાં નહીં! 
વાદ: પ્રવદતામહમ -સંવાદ ચાર પ્રકારના હોય છે.
1. જલ્પ - પોતાનું મંડન બીજાનું ખંડન

सुनि सुर बचन काल वत्स जाना
बिहसि वचन कर कृपा निधाना
सत्य सत्य सब तव प्रभुताई।
जल्पसि जनि देखाउ मनुसाई ॥


શ્રીરામે રાવણને કહ્યું કે તું જલ્પ કરે છે, માત્ર પોતાના જ ગુણગાન કરી રહ્યો છે.
2. વિતંડા - બીજાના ખંડન પર પોતાના મંડન માટે કંઈ નહીં, જેમ વિપક્ષની રાજનીતિ સિત્તેર વર્ષના શાસન ઉપરાંત કોંગ્રેસ પાર્ટીની ઉપલબ્ધિઓની સૂચિ નામ માત્ર છે, પરંતુ વર્તમાન પ્રધાનમંત્રી મોદીજીના વિરોધમાં કોઈ અવસર નથી ત્યાગતા.
3. વાદ - બંને પક્ષ પોતાનો તર્ક મૂકે જેનો તર્કનો વિજય થાય તે માનવામાં આવે, આ વાતમાં ઈશ્વરનો વાસ છે.
4. વિવાદ - પહેલાથી જે નિશ્ચિત છે કે બીજાનો પક્ષ અસ્વીકાર્ય છે, હું સાચો છું માત્ર એટલું માન્ય છે.

અક્ષરોમાં ઓમકારમાં શ્રીભગવાન છે, જ્યારે વાણી ન હતી, લિપિ ન હતી ત્યારે પણ ઓમકાર હતો, શિવજીના ડમરુથી બધા વર્ણ બન્યા. ક, ખ, ગ વગેરે નીકળ્યા, ઓમકાર આ સૌથી પહેલા પણ હતો અને પછી પણ રહેશે.

દ્વંદ્વ સમાસમાં ઈશ્વર છે, સમાસ ચાર પ્રકારના હોય છે.
1.અવ્યયી ભાવ સમાસ જેમાં પ્રથમ પદ પ્રધાન હોય છે, બીજાનું મહત્વ ન હોય યથાશક્તિ, પ્રતિક્ષણ, બેશર્મ
2. તત્પુરુષ સમાસ - જેમાં દ્વિતીય પદ પ્રધાન હોય છે, અકાળપીડિત, આરામ ખુરશી
 ૩. બહુબ્રીહિ સમાસ - તેમાં બંને પદોની પ્રધાનતા નથી હોતી, તે કોઈ અન્યને ધ્યોતક હોય છે,
દશાનન - દસ આનન છે જેના એટલે રાવણ
દિગંબર - જે વસ્ત્ર ન ધારણ કરે જૈન મુનિ 3.ધનંજય - અર્જુન
4. દ્વંદ્વ સમાસ - તેમાં બંને પદ પ્રધાન હોય છે, સુખ-દુઃખ, રાજા-રંક, અન્ન-જળ
  શ્રીભગવાને શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતામાં દ્વંદ્વાતીત થવાનું કહ્યું છે.
શ્રીભગવાન કહે છે કે કાળ હું છું, મૃત્યુ હું છું, મૃત્યુનું ઉલ્લંઘન કોઈ નથી કરી શકતું, લાખો વર્ષ તપસ્યા પછી પણ કાળ નિશ્ચિત છે, કરોડોની ધન રાશિ પણ મૃત્યુ ટાળી નથી શકતી.
आया है सो जाएगा, राजा रंक फकीर


વિશ્વતોમુખ: ધાતા - સૌનું પાલન પોષણ કરનારો પણ ઈશ્વર જ છે, મૂળમાં શ્રીભગવાન સ્વયં છે, જે વૃક્ષને સિંચ્યુ નથી, જે માછલીને દાણા નથી, જે બાળકોના માતા પિતા નથી સૌનો ધાતા તે છે.

GOD - Generator, Operator, Destroyer
શ્રીભગવાન કહે છે ઉત્પત્તિનું કારણ હું છું અને સૌને નષ્ટ કરનારો પણ હું જ છું.
દેવતાઓની સાત સ્ત્રીઓના નામ શ્રીભગવાને કહ્યા.
રાજા દક્ષની પુત્રીઓ છે - સ્મૃતિ, મેઘા, ક્ષમા, ધૃતિ, કીર્તિ
બ્રહ્માજીની પુત્રી વાક છે - સરસ્વતી
ભૃગુની પુત્રી છે - શ્રી
શ્રીનો અર્થ લક્ષ્મી સાથે જોડાયેલો છે અને ઐશ્વર્યનું પ્રતિક છે, એટલે આપણા ત્યાં નામોની આગળ શ્રીનો પ્રયોગ થાય છે શ્રીમાન, શ્રીમતી
ચાર અંતઃ ગુણ છે - સ્મૃતિ, મેધા, ધૃતિ અને ક્ષમા
અને ત્રણ બાહ્ય ગુણ છે શ્રી, કીર્તિ અને વાણી
શ્રીભગવાને કહ્યું આ સાત દેવતાઓની સ્ત્રીઓ પણ હું જ છું.

સવિતા દેવીની સ્તુતિમાં ગાયત્રી મંત્ર બોલવામાં આવે છે, અને આ વિશ્વામિત્ર મુનિની દેન છે, આ સંસારમાં વિશ્વામિત્ર મુનિએ આ મંત્રને સિદ્ધ એટલે પ્રગટ કર્યો હતો, મહાભારત કાળમાં માર્ગશીર્ષ માસમાં નવા વર્ષનો આરંભ થાય છે, અને એ માસમાં શ્રીભગવાનના મુખારવિંદથી શ્રીમદ્ભગવદ્ગીતા પ્રસ્ફૂટિત થઈ.

શ્રીભગવાને નકારાત્મક કે ત્યાજ્ય વિષયોનું પણ વર્ણન કર્યું, કારણકે શેતાનની ઉત્પત્તિ પણ અહીંથી જ છે, શ્રીભગવાનને તમોગુણનું પ્રાગટ્ય જુગારમાં દેખાય છે, જુગાર રમવો તમોગુણનું પ્રચંડ પ્રતીક છે, આત્મહત્યા કરનારામાં જુગાર રમનારાઓની સંખ્યા સૌથી વધુ હોય છે, શ્રીભગવાન તેજસ્વીઓના તેજમાં જીતનારાઓના વિજયમાં અને સાત્ત્વિક મનુષ્યના સાત્ત્વિક ભાવમાં વિદ્યમાન છે.

શ્રીભગવાન કહે છે વૃષ્ણિ વંશિઓમાં તે સ્વયં વિભૂતિ અને પાંડવોમાં અર્જુન વિભૂતિ છે, મુનિયોમાં વેદવ્યાસ અને કવિઓમાં શુક્રાચાર્ય તે જ છે.
સંસ્કૃત ભાષામાં કવિથી તાત્પર્ય કવિતા લખનારા નહીં, પરંતુ ત્રિકાળજ્ઞાનથી છે, ભૂત, વર્તમાન, ભવિષ્યના જ્ઞાતા ત્રિકાળજ્ઞ, વેદ્વિદ શાસ્ત્રજ્ઞને કવિ કહેવાય છે.

શ્રીભગવાને કોઈ વાત ગુપ્ત રાખવા માટે મૌન ધારણ કરવાનું કહ્યું છે, પરંતુ આપણે એક નવો ઢંગ શોધી લીધો છે, કોઈને કહી દેવું અને તેને આગ્રહ કરીશું કે તે આગળ કોઈને ન કહે, અને જ્યારે વાત છુપી નથી રહેતી તો આપણે વિશ્વાસઘાતનો આરોપ તેના પર મૂકીએ છીએ, સ્વયંમ જ રહસ્ય છુપાવી નથી શકતા તો પછી બીજાની પાસે આ અપેક્ષા કેમ?

10.39 writeup

વીસમાં શ્લોકથી અડતાલીસમાં શ્લોક સુધી શ્રીભગવાને 82 વિભૂતિઓ કહી છે પણ એ નામ માત્ર છે, કારણ કે શ્રીભગવાનની વિભૂતિઓનો અંત જ નથી, મહાભારતના 1,00,000 એકલાખ શ્લોક પણ વર્ણન કરવા માટે ઓછા પડી જશે, માત્ર ઉદ્દેશ્યને પૂર્ણ કરવા માટે અને સમજાવા માટે સંક્ષેપમાં કેટલાક વિષય કહ્યા છે જે સાંસારીક વિષયોનું તમને જ્ઞાન છે, માત્ર તે જ વિભૂતિઓનું વર્ણન કર્યું છે, કોટી-કોટી બ્રહ્માંડોમાં કેટકેટલા બ્રહ્માજી અને કેટલા દેવ તત્ત્વ હશે જેનું આપણને રતીભર જ્ઞાન નથી.

જે પણ શક્તિયુક્ત, કાંતિયુક્ત અને ઐશ્વર્યયુક્ત દેખાય તે મારા તેજના પ્રભાવથી છે, જેણે મારા સત્ત્વને જેટલું ધારણ કર્યું તેને શક્તિ, કાંતિ અને ઐશ્વર્યની વૃદ્ધિ થઈ, શ્રીભગવાન સત્ત્વનું પ્રતીક છે અને જેણે પોતાના જીવનમાં સત્ત્વની વૃદ્ધિ કરી હશે તે અધિક શક્તિવાન, અધિક કાંતિવાન અને ઐશ્વર્યવાન થતા જશે.

 દાગીના જોઈએ તો સોના પર ધ્યાન ટકેલું રહે આ તત્ત્વદ્રષ્ટિ છે, શ્રીભગવાન અર્જુનને કહે છે કે તું મને શું જાણી શકીશ, એટલું વિસ્તૃત બ્રહ્માંડ પણ મારા અંશ માત્ર છે, શેષ તો તારી કલ્પનાથી પણ વધુ છે.
93 અરબ (billion) light years સુધીની શોધ વૈજ્ઞાનિકોએ કરી છે. humble’s telescopeથી કેટલાય ચિત્ર પ્રાપ્ત થઈ ગયા, તે પણ મારા તેજનો નાનકડો અંશ છે, વિભૂતિ બતાવવાનો પ્રયોજન શ્રીભગવાને માત્ર વ્યવહાર દ્રષ્ટિથી કર્યું, તત્ત્વદ્રષ્ટિમાં તેમનુ કોઈ મહત્વ નથી.

આજનો અધ્યાય અહીં સમાપ્ત થયો અને પ્રશ્નોત્તરી સત્ર શરૂ થયું.

             પ્રશ્નોત્તરી
 સવાલ : ૧. પદ્મિનીદીદી
તમે કહો છો કે કમરી બુદ્ધિ ભગવાન માં વિલીન કરો પણ એવું કરતી વખતે મનમાં અનેક પ્રશ્નો આવે છે, તર્કો આવે છે તો શું કરવું?
જવાબ :
એ અધ્યાત્મ બુદ્ધિ નહીં પણ બાળકબુદ્ધિ કહેવાય! મનમાં પ્રશ્નો ઉઠે એનો અર્થ એક પાત્રમાં સમુદ્ર ભરવા જેવો છે. બુદ્ધિને ઈશ્વરને અર્પણ કરો. પરમાત્મા મારાથી જુદો નથી એ જ્યારે સમજાશે ક્યારે મનમાં પ્રશ્નો નહીં ઉત્પન્ન થાય. રસગુલ્લા ખાધા વગર એનો સ્વાદ ન સમજાય એ રીતે પરમાત્માનો અનુભવ ન થાય ત્યાં સુધી આપણે પરમાત્માને સમજી ન શકીએ. 
સવાલ : ૨ હનુમાન પ્રસાદભૈયા